Het systeem van binnenuit menselijker maken
“We hebben de DSM wel, maar we gebruiken hem eigenlijk alleen als monitorplateau voor onze computers”, lacht Marije als ik haar spreek in het pand van Astare aan de Lange Nieuwstraat. Voordat corona toesloeg kwamen daar onder andere ook de Klinkerdichters van Straatnieuws bijeen om hun gedichten te maken.
De DSM, de Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders, is een dik boek waarin alle psychische stoornissen zijn geordend en waarin de kenmerken ervan worden beschreven. Het wordt als een standaardwerk beschouwd in de geestelijke gezondheidszorg, maar bij Astare vinden ze dat je met de DSM in de hand al snel een stickertje op iemand plakt. “Ik ben er van overtuigd dat we binnen de GGz anders moeten kijken naar mensen”, gaat Pepijn hier verder op in. Hij is de oprichter van Astare.
Astare is een Utrechts uitzendbureau in de GGz en de forensische zorg. Ze zijn ervan overtuigd dat mensen die zorg nodig hebben vaak vooral gezien en gehoord willen worden. “We zien de mens graag als uniek individu en daarom zijn we geen fan van systemen”, zo vat Marije de visie van Astare samen. Maar ze roepen bij Astare ook niet dat het allemaal verkeerd gaat en dat alles anders moet. “Er gaat namelijk ook veel goed in de zorg en de meeste hulpverleners doen ontzettend hun best om anderen te helpen.”
Hokjesdenken in de zorg
Waar volgens de mensen van Astare de schoen wringt is dat problemen niet geïsoleerd van andere problemen ontstaan. Vaak liggen die problemen in het verlengde van elkaar, versterken ze elkaar en ontstaan er zo ingewikkelde combinaties. Maar het systeem is vrij rigide ingericht naar stoornissen op basis van de DSM. Zo is er een afdeling voor verslaving, voor psychose, voor depressie, voor eetstoornissen en ga zo maar door. Daardoor wordt vooral gekeken naar een aantal kenmerken en verliest de hulpverlening de oorzaak, het grotere verhaal én de mens achter die kenmerken uit het oog. Veel mensen voelen zich totaal niet begrepen als hun verhaal wordt vertaald in medisch jargon. Het gaat dan ineens niet meer over wat er is gebeurd, maar wat er mis is met hen.
Bovendien vallen mensen regelmatig tussen wal en schip als ze met complexe problemen bij de Geestelijke Gezondheidszorg aankloppen. Volgens Marije wordt dan de financiering soms zelfs een probleem. “Want uit welk potje moet het geld dan komen?”
Iedereen kan door het ijs zakken
Astare wil in de praktijk het verschil maken. Om dat te bereiken nemen ze alleen mensen op in hun team die buiten de hokjes willen denken. “We nodigen ze uit kritisch te kijken naar hoe we met mensen omgaan en hoe we contact maken”, vertelt Marije. “Gesloten systemen hebben de neiging naar binnen te keren en een eigen wereld te creëren, met eigen regels en waarheden”, sluit Pepijn daarop aan. Daarom is het volgens hem altijd goed als er ook mensen van buiten meedoen. Die rol van kritische buitenstaander hebben de teamleden van Astare.
Pepijn van der Weide, oprichter van Astare
Zo wijst Pepijn erop dat je in de geestelijke gezondheidszorg aparte wc’s hebt voor personeel en patiënten. Dat suggereert volgens hem dat binnen in die instellingen patiënten als een ander soort mensen worden gezien dan de hulpverleners, terwijl het toch allemaal gewoon mensen zijn. Dat is slechts een klein voorbeeld, maar daar mag best iemand op wijzen. Volgens Pepijn is het namelijk exemplarisch voor hoe er binnen de psychiatrie naar mensen wordt gekeken. “Als je wordt opgenomen ben je in de psychiatrie alleen nog maar patiënt, terwijl alle andere rollen, zoals moeder, dochter, zus, collega, je worden afgenomen”, vindt hij. Maar patiënten zijn gewoon mensen die de grip op zichzelf en het leven tijdelijk zijn kwijtgeraakt. “We kunnen allemaal door het ijs zakken”, benadrukt Pepijn. “Als ik door het ijs zak en in een kliniek word opgenomen, dan hoop ik dat hulpverleners nog steeds mij horen en zien, als mens, en dat ik niet naar een andere wc hoef dan zij.”
Activiteiten
Het uitzendbureau is een social enterprise en heeft dus geen maximaal winstoogmerk. “Geld is voor ons vooral een middel om impact te maken”, zegt Marije daarover. Dat blijkt onder ander uit de verschillende activiteiten die ze organiseren voor patiënten, medewerkers en opdrachtgevers. Ze organiseren bijvoorbeeld lezingen van ervaringsdeskundigen, filosofen en psychiaters. En iedere laatste vrijdag van de maand serveren ze een grote pan soep voor iedereen die zin heeft in soep en gezelligheid. Daar komen buurtbewoners op af, voorbijgangers, teamleden en daklozen. Maar ook in de klinieken is Astare actief. Afgelopen jaar gingen ze op tournee langs afdelingen in de GGz met een aantal singer-songwriters. “Tijdens die kleine intieme huiskamerconcerten zie je wat muziek met mensen kan doen, wat het bij mensen losmaakt. Dat is ontzettend mooi en ontroerend tegelijk”, vertelt Pepijn.
In dat plaatje past ook Klinker perfect, de dichters van Straatnieuws. Het zijn de kleine dingen, zegt Marije. “Op het juiste moment aandacht geven aan iemand, daar gaat het om.” Het is te hopen dat de tweede coronagolf daar geen definitieve streep door zet.
