‘Het is mijn taak om mensen lastig te vallen over mensenrechten’, zegt Jurist Jan de Vries. ‘Continu.’ De Vries is mensenrechtendeskundige en als één van de weinigen in Nederland concentreert hij zich op dakloosheid. We spreken hem bij het seminar waar de resultaten wereldkundig worden gemaakt van het pilotproject Living Lab: Eerst een Thuis, de Utrechtse variant van Housing First.
Jan, die zelf in Utrecht woont, ziet dat er hier mooie stappen zijn gemaakt. Maar hij heeft ook fundamentele kritiek. ‘Dat het Eerst een Thuis heet, en niet Housing First is een probleem als je het vanuit mensenrechtenperspectief bekijkt’, zegt hij. ‘Bij Housing First is wonen en zorg gescheiden, bij Eerst een Thuis niet. Bij Housing First heb je daardoor veel meer rechten.’
Regeringsbeleid
Datzelfde geldt volgens Jan voor het beleid van de intussen gevallen regering, dat Wonen Eerst heet. Toch is hij ook vol lof over wat er staat. ‘Het beleid is hartstikke goed, het is echt een aardverschuiving. Maarten van Ooijen heeft echt zijn nek uitgestoken.’ Alleen schort het aan sturing, vindt Jan. De gemeenten krijgen gewoon een bak met geld zonder dat ze inzicht moeten geven. ‘Er is ook helemaal geen kader gegeven voor lokaal beleid. Gemeenten moeten daar zelf vorm aan geven, terwijl sommige er helemaal niet in geloven.’
Klagen kan niet
Je zou willen dat burgers zelf een zegje krijgen, maar er is geen mogelijkheid om klachten in te dienen over lokaal beleid. ‘Kijk naar Canada, daar is het goed geregeld’, zegt De Vries. ‘Daar kun je klachten indienen over het beleid op dakloosheid op lokaal niveau bij de Federate Housing Advocate. Maar hier in Nederland werkt het anders met al die gemeenten die hun eigen beleid maken.’ Toch is wonen een mensenrecht, en je zou zeggen dat je dat moet kunnen afdwingen.
Een mensenrecht
Jan de Vries is daar in eerste instantie sceptisch over. ‘Wat betekent het eigenlijk dat wonen een mensenrecht is? Kun je er als individu mee naar de rechter?’ Hij beantwoordt direct zijn eigen vraag: ‘In Nederland niet. Het is dus geen juridisch recht en daar verandert dit beleid helemaal niets aan.’ Maar dat betekent niet dat burgers helemaal geen juridische poot hebben om op te staan, vindt Jan. ‘Het mensenrecht is wel vastgelegd in allerlei verdragen, en Nederland heeft die verdragen geratificeerd. Dus de staat heeft wel degelijk bepaalde verplichtingen. Burgers kunnen verwachten dat die verplichtingen worden nagekomen.’
Als de milieubeweging
Er is dus een juridisch kader dat je kunt gebruiken. ‘Maar je moet dat wel vertalen naar wat het betekent in de politiek. Waar ga je de overheid op aanspreken?’ Het probleem is alleen dat er geen eenheid is bij onderzoekers en lokale belangenbehartigers. Iedereen wil wat anders, en er wordt te weinig onderzoek gedaan. ‘Kijk bijvoorbeeld naar het werk van Michel Vols in Groningen, dat is echt goed juridisch onderzoek. Het is alleen onleesbaar.’
De Vries wijst naar de milieubeweging en de rechtszaken van Urgenda. ‘Die zaken zijn allemaal gebaseerd op verdragen en niet op het Nederlands recht. Daar zie je wel een eenheid. Er is intussen gedegen juridische kennis opgedaan en daarmee wordt de politiek op haar falen aangesproken. Daar kunnen we heel veel van leren.’